Uzasadnienie tłumaczenia

photo of library with turned on lights

Dlaczego proponujemy nowe tłumaczenie?

Podczas wydarzenia Agile Coach Camp PL w kwietniu 2023 mieliśmy możliwość omówić między sobą różne doświadczenia i spostrzeżenia związane z polskim tłumaczeniem Agile Manifesto. W trakcie tych rozmów doszliśmy do wniosku, że obecne tłumaczenie nie pomaga zrozumieć oryginalnej treści i zamysłu autorów. Ponieważ nie dla każdego wersja anglojęzyczna jest w pełni zrozumiała, postanowiliśmy zaproponować, naszym zdaniem, lepiej oddające sens tłumaczenie. Naszym celem jest pomóc każdemu zrozumieć treść Agile Manifesto, najlepiej jak to jest możliwe, unikając różnych uproszczeń i przeinaczeń.

Mierząc się z tym wyzwaniem staraliśmy się zachować balans pomiędzy jak najwierniejszym tłumaczeniem oryginału, ogólnej intencji zdania w języku angielskim, różnym znaczeniem polskich słów brzmiących podobnie do angielskich, oraz potocznym stylem wypowiedzi.

Poniżej znajdziesz analizę porównawczą z wyjaśnieniem naszych zmian w tłumaczeniu 🙂

Wstęp

Wersja oryginalna

Manifesto for Agile Software Development

We are uncovering better ways of developing software by doing it and helping others do it. Through this work we have come to value:

Aktualne tłumaczenie

Manifest programowania zwinnego

Odkrywamy nowe metody programowania dzięki praktyce w programowaniu i wspieraniu w nim innych. W wyniku naszej pracy, zaczęliśmy bardziej cenić:

Nasza propozycja

Manifest zwinnego wytwarzania oprogramowania

Odkrywamy lepsze metody wytwarzania oprogramowania poprzez praktykę i wspieranie w tym innych. Dzięki tej pracy nauczyliśmy się cenić:

Wyjaśnienie zmian:

  • Termin “Software Development” jest szerokim pojęciem.  “Wytwarzanie oprogramowania” oddaje sens oryginalnego zwrotu, podczas gdy termin “programowanie” jest węższym terminem w tym kontekście.
  • Tłumaczenie słowa “better” na “lepsze” jest właściwe. Lepsze metody mogą być nowe, mogą być już znane w przeszłości, mogą to też być obecne metody, jednak zmodyfikowane.

4 wartości

Wersja oryginalna

  • Individuals and interactions over processes and tools
  • Working software over comprehensive documentation
  • Customer collaboration over contract negotiation
  • Responding to change over following a plan

Aktualne tłumaczenie

  • Ludzi i interakcje od procesów i narzędzi
  • Działające oprogramowanie od szczegółowej dokumentacji
  • Współpracę z klientem od negocjacji umów
  • Reagowanie na zmiany od realizacji założonego planu.

Nasza propozycja

  • Ludzi i interakcje ponad procesy i narzędzia
  • Działające oprogramowanie ponad wyczerpującą dokumentację
  • Współpracę z klientem ponad negocjację umów
  • Reagowanie na zmiany ponad trzymanie się założonego planu

Wyjaśnienie zmian:

  • Tłumaczenie słowa “over” na “ponad” jest najbliższym i bezpośrednim tłumaczeniem. Dodatkowo, zwrot ten wzmacnia oryginalny przekaz, ponieważ zgodnie ze słownikiem PWN, “ponad” jako przyimek występujący w zdaniu, które komunikuje, że jeden z porównywanych obiektów jest bardziej ceniony niż drugi, np. “Bracia kochali matkę ponad wszystko”.
    • Zmiana z “od” na “ponad” pomaga nam zachować oryginalną intencję autorów. Stosując określenie “ponad” możliwe jest cytowanie poszczególnych wartości samodzielnie i nadal są  one zrozumiałymi w języku polskim, niezależnymi stwierdzeniami (podobnie, jak w oryginale). W aktualnym tłumaczeniu przytaczanie tylko jednej z wartości, bez cytowania zdania wstępu z poprzedniego akapitu, często wiąże się z niezrozumieniem odbiorców (np. “Działające oprogramowanie od szczegółowej dokumentacji” rozumiane jest tak, że “w Agile dokumentacja nie jest ważna”).
  • “Szczegółowa”, a “wyczerpująca” dokumentacja to dwie różne kwestie. Angielskie słowo “comprehensive” znaczeniowo odnosi się właśnie do tego, że dany dokument jest kompletny, wyczerpuje zagadnienie w każdym najmniejszym aspekcie. Szczegółowa dokumentacja nie musi być wyczerpująca, a samo słowo w znaczeniu jest bliższe angielskiemu “detailed”. 
  • Zmiana z “realizacji” na “trzymanie się”: w oryginalnym zdaniu zwrot “following” odnosi się do podążania za planem, trzymania się tego, co zostało zaplanowane. Nawet, gdy otoczenie się zmienia, to wciąż możemy zrealizować nasze plany, choć może to wymagać ich adaptacji do nowej rzeczywistości. Naszym zdaniem, słowo “realizacja” zatraca to znaczenie w tłumaczeniu.

Wersja oryginalna

That is, while there is value in the items on the right, we value the items on the left more.

Aktualne tłumaczenie

Oznacza to, że elementy wypisane po prawej są wartościowe, ale większą wartość mają dla nas te, które wypisano po lewej.

Nasza propozycja

Podczas gdy w elementach wypisanych po prawej jest wartość, to bardziej cenimy te po lewej.

Wyjaśnienie zmian:

  • Proponowane nowe tłumaczenie jest bliższe oryginałowi, gdyż “there is value in the items” można w prosty sposób przetłumaczyć na “w elementach […] jest wartość”, a czasownik “to value” to w języku polskim “cenić”.

12 Zasad

Wersja oryginalna

Principles behind the Agile Manifesto

We follow these principles:

Aktualne tłumaczenie

Założenia Manifestu Programowania Zwinnego

Wyznajemy następujące zasady:

Nasza propozycja

Zasady będące podstawą Manifestu zwinnego wytwarzania oprogramowania

Kierujemy się następującymi zasadami:

Wyjaśnienie zmian:

  • Analizowany już wcześniej czasownik “to follow”, oznacza “podążanie za czymś”, w tym kontekście również “kierowanie się czymś”, np. zasadami. Stosowanie w tłumaczeniu czasownika “wyznawać” wprowadza element w pewnych kontekstach związany z wiarą, podczas gdy intencja jest bardziej przyziemna i ma na celu deklarację chęci stosowania się do przedstawianych zasad. Przetłumaczenie “we follow” na “kierujemy się” lepiej oddaje intencję oryginalnego zdania.

Wersja oryginalna

Our highest priority is to satisfy the customer through early and continuous delivery of valuable software.

Aktualne tłumaczenie

Najwyższy priorytet ma dla nas zadowolenie klienta dzięki wczesnemu i ciągłemu wdrażaniu wartościowego oprogramowania.

Nasza propozycja

Naszym najwyższym priorytetem jest zadowolenie klienta poprzez wczesne i ciągłe dostarczanie wartościowego oprogramowania.

Wyjaśnienie zmian:

  • Zmieniony szyk zdania na “Naszym najwyższym priorytetem” jest bliższy oryginałowi, podobnie jak zastosowanie słów “poprzez” i “dostarczanie”. Dzięki tym zmianom zachowujemy oryginalną intencję autorów.

Wersja oryginalna

Welcome changing requirements, even late in development. Agile processes harness change for the customer’s competitive advantage.

Aktualne tłumaczenie

Bądźcie gotowi na zmiany wymagań nawet na późnym etapie jego rozwoju. Procesy zwinne wykorzystują zmiany dla zapewnienia klientowi konkurencyjności.

Nasza propozycja

Bądźmy otwarci na zmiany wymagań, nawet gdy prace są już zaawansowane. Procesy zwinne wykorzystują zmianę dla zapewnienia przewagi konkurencyjnej klienta.

Wyjaśnienie zmian:

  • W naszym tłumaczeniu użyliśmy “Bądźmy” zamiast “Bądźcie”. Zmiana na pierwszą osobę liczby mnogiej podkreśla utożsamianie się z tą zasadą. Zdania skonstruowane w formie pierwszej osoby liczby mnogiej (np. “my robimy…”) sugerują współpracę, zaangażowanie i współodpowiedzialność. Natomiast zdania skonstruowane w formie drugiej osoby liczby mnogiej (np. “wy róbcie…”) mogą być interpretowane jako dyrektywy lub zalecenia skierowane do innych osób.
    • Ponieważ mówimy o zasadach odnoszących się do nas (“We follow these principles”) odpowiednie jest użycie pierwszej osoby liczby mnogiej, sugerującej wspólne zaangażowanie i odpowiedzialność. Dodatkowo, jest to spójne z pierwszą zasadą, która również odnosi się do pierwszej osoby liczby mnogiej: “Naszym najwyższym priorytetem…”. 
  • “Late in development” nie oznacza późnego etapu, bezpośrednie tłumaczenie to “nawet późno w rozwoju”. Naszym zdaniem tłumaczenie na “gdy prace są już zaawansowane” oddaje sens tego stwierdzenia w oryginale.
  • Sformułowanie “przewaga konkurencyjna” naszym zdaniem  lepiej oddaje ideę stwierdzenia “competitive advantage”.

Wersja oryginalna

Deliver working software frequently, from a couple of weeks to a couple of months, with a preference to the shorter timescale.

Aktualne tłumaczenie

Dostarczajcie funkcjonujące oprogramowanie często, w kilkutygodniowych lub kilkumiesięcznych odstępach. Im częściej, tym lepiej.

Nasza propozycja

Dostarczajmy funkcjonujące oprogramowanie często, co kilka tygodni lub miesięcy, preferując krótsze ramy czasowe.

Wyjaśnienie zmian:

  • Stosując formę “dostarczajmy” ponownie podkreślamy, że zasada jest naszą decyzją, a nie zewnętrznym nakazem.
  • Zwrot “im częściej, tym lepiej” dokonuje oceny częstotliwości działań. Oryginalna wersja nie dokonuje takiej oceny, a jedynie sugeruje preferowanie krótszych ram czasowych. 

Wersja oryginalna

Business people and developers must work together daily throughout the project.

Aktualne tłumaczenie

Zespoły biznesowe i deweloperskie muszą ściśle ze sobą współpracować w codziennej pracy przez cały czas trwania projektu.

Nasza propozycja

Codzienna współpraca pomiędzy osobami związanymi z biznesem i deweloperami jest niezbędna przez cały czas trwania projektu.

Wyjaśnienie zmian:

  • Tę zasadę jest wyjątkowo trudno przetłumaczyć bez większych zmian. Doszliśmy do wniosku, że w tym przypadku zmiana szyku zdania, która podkreśla temat współpracy i pozwala zachować oryginalny przekaz bez wprowadzania dodatkowych terminów, jest właściwym podejściem.
  • Dzięki temu, mogliśmy uniknąć pojawienia się “zespołów biznesowych i deweloperskich”, sugerujących istnienie takiego podziału. W proponowanej wersji udało nam się zachować oryginalną neutralność, nie wskazującą takich struktur organizacyjnych.

Wersja oryginalna

Build projects around motivated individuals. Give them the environment and support they need, and trust them to get the job done.

Aktualne tłumaczenie

Twórzcie projekty wokół zmotywowanych ludzi. Zapewnijcie im potrzebne środowisko oraz wsparcie i zaufajcie, że wykonają powierzone zadanie.

Nasza propozycja

Budujmy projekty wokół zmotywowanych ludzi. Zapewniajmy im środowisko i wsparcie, którego potrzebują oraz zaufajmy, że wykonają swoje zadania.

Wyjaśnienie zmian:

  • Podobnie jak w poprzednich przypadkach, zmiana na 1 os. l.mn. ma na celu podkreślenie utożsamiania się z zasadą i uniknięcie zewnętrznego, nakazowego brzmienia. Użycie “my” zamiast “wy” podkreśla, że mówimy o zasadach, które sami stosujemy i do których się przyznajemy.
  • “Budujmy” i “zapewniajmy”: te formy czasu teraźniejszego uwypuklają ciągły charakter tej zasady. Nie jest to jednorazowe działanie, ale stałe zaangażowanie w budowanie odpowiedniego środowiska i wsparcia dla zespołu.
  • Zmieniając miejsce i formę użycia słowa “potrzebne” podkreślamy, że kluczowe jest dostosowanie wsparcia do indywidualnych potrzeb zespołu. Dodatkowo zmiana ta przybliża tłumaczenie do oryginału.
  • Proponujemy określenie “swoje zadania”, gdyż takie sformułowanie podkreśla odpowiedzialność za zadania. Słowo “powierzone” może sugerować bierną postawę i przyjmowanie zadań z zewnętrznego źródła, podczas gdy użycie słowa “swoje” nie determinuje, czy zadania zostały przez kogoś zlecone, czy wyznaczyliśmyje sobie samodzielnie.
    • Ponadto, występuje też trudność polegająca na właściwym oddaniu sensu angielskiego stwierdzenia “get the job done”, które potocznie można rozumieć jako “zrobić swoje”, “wykonać zadanie”.

Wersja oryginalna

The most efficient and effective method of conveying information to and within a development team is face-to-face conversation.

Aktualne tłumaczenie

Najbardziej efektywnym i wydajnym sposobem przekazywania informacji zespołowi deweloperskiemu i wewnątrz niego jest rozmowa twarzą w twarz.

Nasza propozycja

Najbardziej efektywnym i skutecznym sposobem przekazywania informacji zespołowi deweloperskiemu i wewnątrz niego jest rozmowa twarzą w twarz.

Wyjaśnienie zmian:

  • Właściwe przetłumaczenie słów “efficient” i “effective” jest proste tylko z pozoru. Niestety polski termin “efektywność”, choć brzmi podobnie do “effective” / “effectiveness”, oznacza coś innego. Aby zrozumieć tę różnicę, polecamy np. ten artykuł. W trakcie naszych rozmów posiłkowaliśmy się też różnymi słownikami:
    • Wyjaśnienia z angielskiego słownika Cambridge Dictionary:
      • effective“: successful or achieving the results that you want,
        • effectiveness“:  the degree to which something is effective,
      • efficient“: working or operating quickly and effectively in an organized way; working in a way that does not waste a resource,
        • efficiency“: the quality of achieving the largest amount of useful work using as little energy, fuel, effort, etc. as possible.
    • Wyjaśnienia z SJP PWN:
      • efektywny” / “efektywność“: dający dobre wyniki, wydajny,
        • (2): wydajność, pozytywny wynik, skuteczność, opłacalność, rentowność,
      • skuteczny” / “skuteczność: dający pożądane wyniki; taki, którego działalność przynosi efekty,
      • wydajny” / “wydajność“: dostarczający dużej ilości czegoś, dający obfite plony.
  • Jak możemy zobaczyć powyżej, w języku polskim z terminem “efektywność” wiążemy zagadnienia wydajności i skuteczności. Podobnie jak w przypadku angielskiego słowa “efficient”. Natomiast nasze słowo “skuteczny”, podobnie jak angielskie “effective”, skupia się na osiąganiu dobrych rezultatów.
    • Podsumowując, możemy np. powiedzieć: Udało nam się opracować skuteczny proces produkowania baterii, choć końcowe produkty spełniają nasze założenia, to wciąż w trakcie procesu powstaje za dużo odpadków i w wielu miejscach wymaga on ręcznej pracy specjalistów. Jak tylko się z tym uporamy bez utraty obecnej skuteczności, to osiągniemy wystarczającą efektywność, aby uruchomić masową produkcję.
    • W słowniku języka angielskiego możemy znaleźć wyjaśnienie różnicy pomiędzy tymi słowami i jak je stosować.
  • Naszym zdaniem, tłumaczenie “efficient and effective” na “efektywnym i skutecznym” jest najbliższym tłumaczeniem oddającym intencję oryginalnej treści.

Wersja oryginalna

Working software is the primary measure of progress.

Aktualne tłumaczenie

Działające oprogramowanie jest podstawową miarą postępu.

Nasza propozycja

Działające oprogramowanie jest podstawową miarą postępu.

Wyjaśnienie zmian:

  • Naszym zdaniem aktualne tłumaczenie tej zasady jest najlepszym możliwym.

Wersja oryginalna

Agile processes promote sustainable development. The sponsors, developers, and users should be able to maintain a constant pace indefinitely.

Aktualne tłumaczenie

Procesy zwinne umożliwiają zrównoważony rozwój. Sponsorzy, deweloperzy oraz użytkownicy powinni być w stanie utrzymywać równe tempo pracy.

Nasza propozycja

Procesy zwinne sprzyjają zrównoważonemu wytwarzaniu oprogramowania. Sponsorzy, deweloperzy oraz użytkownicy powinni być w stanie długoterminowo utrzymywać stałe tempo pracy.

Wyjaśnienie zmian:

  • Proponujemy zmianę ze “zrównoważony rozwój” na “zrównoważone wytwarzanie oprogramowania”.
    • „Zrównoważony rozwój” stał się pojęciem, które odnosi się m.in. do dbania o środowisko naturalne. Słowo “zrównoważony” w kontekście tej zasady dotyczy zadbania o zdrowie osób, które biorą udział w tym procesie.
  • Tłumaczenie czasownika “to promote” na “sprzyjać” lepiej oddaje sens tego zwrotu w kontekście całego zdania. Oryginalne zdanie opisuje procesy zwinne jako sprzyjające podejmowaniu decyzji przyczyniających się do zrównoważonego wytwarzania oprogramowania.
  • Proponowany w tłumaczeniu zwrot “długoterminowo utrzymywać stałe tempo pracy” zachowuje znaczenie występującego w oryginale określenia “indefinitely”. Dodanie “długoterminowo” pomaga zachować intencję, podkreślając niekończący się charakter utrzymywania stałego tempa pracy.
    • Proponujemy również zamienić określenie “równe” na “stałe”, gdyż jest bezpośrednim tłumaczeniem słowa “constant”.

Wersja oryginalna

Continuous attention to technical excellence and good design enhances agility.

Aktualne tłumaczenie

Ciągłe skupienie na technicznej doskonałości i dobrym projektowaniu zwiększa zwinność.

Nasza propozycja

Ciągłe utrzymywanie uwagi na doskonałości technicznej i dobrym projektowaniu wzmacnia zwinność.

Wyjaśnienie zmian:


Wersja oryginalna

Simplicity–the art of maximizing the amount of work not done–is essential.

Aktualne tłumaczenie

Prostota – sztuka minimalizowania ilości koniecznej pracy – jest kluczowa.

Nasza propozycja

Prostota – sztuka maksymalizacji ilości pracy, która nie zostanie wykonana – jest niezbędna.

Wyjaśnienie zmian:

  • W oryginalnej treści jest mowa o “maksymalizacji pracy” niewykonywanej, co jest czymś innym, niż występująca obecnie “minimalizacja pracy koniecznej”.  “Maksymalizacja pracy niewykonywanej” odnosi się do częstego rezygnowania/odmawiania wykonywania zadań (które nie są konieczne). Aby to zobrazować, możemy pomyśleć o produkcie “A”, w którym każdy możliwy pomysł jest realizowany minimalną ilością koniecznej pracy, oraz o produkcie “B”, w którym większej części pomysłów świadomie nie zrealizujemy.
  • Sugerujemy zmianę ze słowa “kluczowa” na “niezbędna”. Choć możemy w tym kontekście pomyśleć o tych słowach jak o synonimach, to jednym z naszych założeń było, aby unikać zmian jeżeli nie są konieczne i pozostać jak najbliżej dosłownego tłumaczenia. Słowo “kluczowy” przetłumaczylibyśmy w drugą stronę jako “key”, w tym kontekście oznaczającego coś bardzo ważnego i mającego duży wpływ na inne rzeczy (“very important and having a lot of influence on people or things“), natomiast termin “essential” odnosi się do określania rzeczy podstawowych, niezbędnych, fundamentalnych.
    • Możemy np. powiedzieć: Dostęp do notatek z wykładów i podręczników jest kluczowy w przygotowaniach do egzaminu, jednak umiejętność utrzymania odpowiedniego skupienia podczas zajęć jest niezbędna dla wszystkich, aby te materiały w przygotowaniach skutecznie wykorzystać.

Wersja oryginalna

The best architectures, requirements, and designs emerge from self-organizing teams.

Aktualne tłumaczenie

Najlepsze rozwiązania architektoniczne, wymagania i projekty pochodzą od samoorganizujących się zespołów.

Nasza propozycja

Najlepsze architektury, wymagania i rozwiązania wyłaniają się w samoorganizujących się zespołach.

Wyjaśnienie zmian:

  • Zapronowane tłumaczenie słowa “architectures” na “architektury” oddaje szerszy charakter tego zagadnienia. Kluczowa różnica polega na tym, że architektura (oprogramowania) jest szerokim, ogólnym planem całego systemu, podczas gdy rozwiązania architektoniczne są specyficznymi strategiami lub technikami stosowanymi w ramach tej większej struktury.
  • Zamieniliśmy tłumaczenie “projekty” na “rozwiązania”, ponieważ naszym zdaniem najlepiej oddaje znaczenia słowa “designs” w kontekście tej zasady. Słowo “design” może oznaczać jakieś elementy wizualne, czy szkice/projekty, ale również konkretną realizację/propozycję realizacji.
  • Tłumaczenie czasownika “to emerge” na “wyłaniać się” lepiej oddaje naturalny i organiczny proces, do którego on nawiązuje. Użycie “wyłaniają się” podkreśla, że najlepsze architektury, wymagania i rozwiązania są wynikiem naturalnej interakcji zachodzącej w samoorganizujących się zespołach.

Wersja oryginalna

At regular intervals, the team reflects on how to become more effective, then tunes and adjusts its behavior accordingly.

Aktualne tłumaczenie

W regularnych odstępach czasu zespół analizuje możliwości poprawy swojej wydajności, a następnie dostraja i dostosowuje swoje działania do wyciągniętych wniosków.

Nasza propozycja

W regularnych odstępach czasu zespół rozważa jak stać się bardziej skutecznym, a następnie odpowiednio dostraja i dostosowuje swoje działania.

Wyjaśnienie zmian:

  • Występujące w oryginale słowo “reflects” niesie ze sobą znaczenie głębokiego zastanowienia, przemyślenia. Zdecydowaliśmy zatem, że “rozważać” jest dobrym tłumaczeniem, ponieważ oznacza zarówno indywidualne zastanowienie się, jak i wspólne omówienie problemu, co wspiera zespołowy charakter tej zasady.
  • Wcześniej omawialiśmy znaczenie słowa “effective”. Tłumaczenie na “skuteczność” jest bezpośrednie i lepiej oddaje oryginalne intencje.
  • Usunęliśmy dodatkowy fragment “do wyciągniętych wniosków”. Dodaliśmy słowo „odpowiednio”, które jest bezpośrednim tłumaczeniem angielskiego “accordingly” i pomaga w jak najwierniejszym przekazaniu oryginalnej intencji tekstu.